Tussen 1882 en 1947 reed er dagelijks een tram door Witmarsum. De tramlijn begon in Bolsward en reed vervolgens naar Witmarsum, Arum, Kimswerd en Harlingen. Door de concurrentie van autobussen werd de tram overbodig. In 1948 werden de tramrails in Witmarsum opgebroken. De heer Jan Rijksen heeft zich verdiept in de geschiedenis van deze tramlijn, die ruim vijftig jaren zorgde voor het vervoer van mensen en goederen.
Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM)
De tramlijn Bolsward-Witmarsum-Harlingen werd van 1882 tot 1947 geëxploiteerd door de Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM); er werd hoofdzakelijk gereden met stoomtrams. De NTM was een regionaal vervoersbedrijf, dat verantwoordelijk was voor het aanleggen, exploiteren en onderhouden van de tramlijnen. Ondanks de naam is dit trambedrijf uitsluitend in Friesland en aangrenzende delen van Groningen, Drenthe en Overijssel actief geweest. Als streekbusbedrijf is de NTM actief gebleven tot 1971. In dat jaar werd de maatschappij overgenomen door de Fries Autobus Maatschappij (FRAM).
Haltes
De tramlijn Bolsward-Witmarsum-Harlingen deed de volgende haltes aan:
- Bolsward
- Schettens
- Harkezijl
- Witmarsum
- Lollumerweg
- Arum
- Kimswerd
- Harlingen (in 1901 werd de lijn verlengd naar Harlingen-Haven)
Op de lijn reden hoofdzakelijk Henschel tramlocomotieven, die werden gebruikt voor zowel goederen- als reizigersvervoer. De totale lengte van de tramlijn bedroeg 22 km en de spoorwijdte 1435 mm (normaalspoor). De lijn was in enkelspoor aangelegd met hier en daar wisselplaatsen.
Aanvankelijk waren de financiële resultaten van de NTM goed te noemen. Echter tijdens de eerste wereldoorlog stegen de loonkosten en de brandstofprijzen, waardoor de resultaten minder werden. In de jaren daarna ontstond er veel concurrentie van het opkomend wegvervoer.
Concurrentie van de bus
De NTM ging zelf de concurrentie aan door autobussen in te zetten. In 1939 werd het personenvervoer op deze lijn ook vervangen door autobussen. Alleen het goederenvervoer bleef over. Vanaf 1940 nam de tram het personenvervoer weer over van de autobussen wegens gebrek aan brandstof (benzine) voor het wegvervoer.
Door de spoorwegstaking in 1944 kwam het gehele tramverkeer tot stilstand, ook op deze lijn. De tramdienst werd na de bevrijding hervat. Twee jaar later, op 11 maart 1947, werd de lijn Bolsward-Witmarsum-Harlingen gesloten en vervolgens opgebroken. Alleen het gedeelte tussen het tramstation van Bolsward tot de zuivelfabriek Hollandia, dwars door het centrum van Bolsward, bleef in gebruik tot 28 juni 1968.
Over de Afsluitdijk?
In de twintiger jaren van de vorige eeuw diende de NTM een plan in om de tramlijn te verlengen naar de kop van Noord-Holland via de nog aan te leggen Afsluitdijk. Het plan stuitte op veel weerstand en verdween uiteindelijk in de ijskast.
Een (korte) virtuele reis met de tram door Witmarsum….
Helaas kan het niet meer in het echt, maar we kunnen wel een virtuele reis met de tram door het oude dorpscentrum van Witmarsum maken.
De tram is zojuist vertrokken uit Bolsward, rijdt langs de Rijksweg (nu A7) en stopt bij Schettens, waar enkele passagiers instappen. De tram rijdt verder en komt aan in
Witmarsum. De weg anno nu is hier erg breed en dat was ook al het geval in 1882; dus een goede gelegenheid om een wisselplaats aan te leggen. Op dit dubbelspoor kunnen de trams vanuit Harlingen en vanuit Bolsward elkaar passeren. Op de rechterfoto is te zien dat de tram vlak langs de huizen rijdt. De huizen op beide foto’s zijn nagenoeg hetzelfde gebleven; alleen is tegenwoordig hier en daar een dakkapel geplaatst.
Het opbreken van de tramrails in 1948. De wisselplaats was dichtbij de huizen
Anno 2023
De tram is de wisselplaats gepasseerd en staat stil bij de halte op de hoek Aylvaweg/Schoolplein. Op de rechterfoto is achter de tram gedeeltelijk de winkel van Gebr. Werkhoven Motoren nog zichtbaar. De conducteur en de bestuurder zijn uitgestapt voor de foto. De tram heeft het nummer M11 en is gebouwd door Werkspoor in Utrecht. Achter het motorrijtuig is bagagewagen E26 gekoppeld. De tram is in 1947 verkocht aan de Hoogovens in IJmuiden, waar hij nog jaren dienst heeft gedaan.
Halte op de hoek van de Arumerweg en het Schoolplein
Situatie 2023
De tram gaat na een korte stop verder en passeert de Koepelkerk. Aan de overkant van de kerk bevindt zich de pastorie. Tot voor kort werd deze bewoond door de dominee van de Koepelkerk. Het woonhuis is op beide foto’s nagenoeg hetzelfde gebleven, alleen de luiken zijn niet meer aanwezig.
Pastorie omstreeks 1920
Situatie 2023
De tram rijdt verder langs de Melkfabriek (Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Witmarsum staat op de gevel). Daarna verlaat de tram het dorp en verdwijnt uit zicht richting Arum.
Hier eindigt onze tocht door het verleden van Witmarsum
Verantwoording
Tekst: Jan Rijksen
Oude foto’s: Beeldbank NVBS
Foto’s huidige situatie: Collectie Jan Rijksen